به گزارش روابط عمومی سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی به نقل از مهر، خراسان جنوبی در دوره های مختلف با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند . یعنی چنین دوره هایی را قبلا نیز از سر گذرانده، اما این بار خشکسالی جان قنات هایمان را گرفت و زمین های کشاورزی را یکی بعد از دیگری به نابودی کشاند.
در سال های اخیر کارشناسان جهاد کشاورزی با تمرکز روی طرح های آبیاری نوین تلاش کردند تا شاید بتوانند راهی برای نجات آب در این استان پیدا کنند.آنها علم آبیاری را به کمک گرفتند و به تازگی یافته های دانشگاهی را با آن ادغام کردند.
از آنجایی که گفته می شود بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است و خراسان جنوبی در شدیدترین شرایط خشکسالی قرار دارد، سازمان جهاد کشاورزی استان تلاش کرد طرح های آبیاری نوین را در تمام شهر های استان اجرایی کند.
صرفه جویی۴.۵ هزار متر مکعب آب
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه به ازای هر هکتار آبیاری قطره ای حدود ۴ هزار و ۴۰۰ متر مکعب آب صرفه جویی می شود، گفت: این رقم در آبیاری کم فشار به ۲ هزار و ۵۰۰ متر مکعب می رسد.
هاشم ولی پور مطلق ادامه داد: اما بسته به شرایط محیطی و البته نوع آب تلاش می شود یکی از روش های آبیاری حتی انتقال آب با لوله گذاری اجرایی شود.
وی بیان کرد: این استان در اجرای سیستم های نوین آبیاری در رتبه هفت کشوری است و البته همچنان در حال ارتقا بوده و امروز جزو استان های برتر کشور در اجرای این طرح ها است.
به گفته وی با توجه به برنامه های طرح تعادل بخشی و همچنین با آب موجود به ناچار باید تمامی کشاورزی استان به سمت آبیاری های نوین بروند.
وی معتقد است: در تمام شیوه های نوین نیز باز هم باید از تجربیات گذشته استفاده کرد، گذشته ای که در زمین های کشاورزی استان ابتدا باغ بعد زراعت و سپس آیش را داشته ایم و بنا به آبی که آن سال بر مدار آبیاری شان می چرخید بین زراعت و باغ و آیش انتخاب درست را داشته اند.
ولی پور مطلق با اشاره به این موضوع افزایش سطح باغ ها را در استان مد نظر قرار می دهد و می گوید : امروز سطح باغ ها در استان نسبت به زراعت افزایش پیدا کرده که این موضوع نیز پای مدیریت کارشناسان جهاد کشاورزی را به میدان کشانده است.
وی عنوان کرد: حتی با وجود اجرای آبیاری های نوین که باعث کاهش اتلاف آب می شود. باید افزایش سطح منطقی و حساب شده در هر موردی جلو برود. تا جایی که از سال ۹۵ تا کنون تلاش کرده ایم به جای افزایش سطح همین سطح موجود را حفظ کنیم.
آنچه کشاورز می گوید
هر چند گفته می شود تمامی روش های نوین آبیاری مورد تقاضای کشاورزان استان است و امروز متقاضیان این شیوه های آبیاری به ۹۰ درصد رسیده اند، اما برخی تجربه ها نیز نشان داده برای اجرای هر شیوه آبیاری باید علمی و کارشناسی شده پیش رفت.
یکی از کشاورزانی که طرح آبیاری بارانی را در مزرعه کلزا انجام داده بود، رضایتمندی نسبی داشت چرا که بادهای شدید دشت ماژان گاهی برنامه آبیاری اش را بر هم می زند.
کشاورز دیگری نیز که قبلا این شیوه را اجرا کرده و در نهایت مجبور به جمع آوری لوله ها شده است، از شوره گرفتن سیستم خبر می دهد و اینکه در اجرا موفقیت کامل نداشته است.
بر این اساس برای همه مناطق نمی توان بدون نظر کارشناسان مهندسی آب یک روش را اجرا کرد. در این باره کشاورزان باید به یک نتیجه خوب دست یابند که می توان در همه زمین های کشاورزی آبیاری نوین را انجام داد اما هر شیوه جایی و هر سیستم مکانی دارد.
علل موفقیت و شکست در آبیاری نوین
اوایل سال ۲۰۱۷ توسط کمیته بین المللی آبیاری و زهکشی گزارشی ارائه شد، که نشان می دهد، در کشور های در حال توسعه مانند پاکستان، ایران، افریقا و چند کشور آسیای میانه بررسی ها نشان داده اجرای آبیاری های نوین باعث کاهش مصرف آب نشده است.
در این گزارش به این نکته مهم اشاره شده است که با آبیاری های نوین میزان مصرف آب در واحد هکتار کاهش می یابد، بنابر این کشاورز مقداری آب از سهمی که قبلا داشته است اضافه آورده، اما به جای این که این آب در منبع بماند با افزایش سطح زیر کشت دوباره مصرف می شود و این یعنی یک دور تسلسل و رسیدن به نقطه اول ماجرای کمبود آب.
این موضوع در شرایطی رخداد که برخی از کشاورزان درباره هدف اصلی اجرای آبیاری های نوین توجیح نبودند.
مورد دوم شکست برخی از کشاورزان در اجرای سیستم های نوین آبیاری بود، چرا که شوری آب و رسوب نمک بعد از مدتی سیستم را دچار مشکل می کرد و کشاورز را از عملکرد نادرست آن به خشم آورده و در نهایت باعث خروج از سیستم آبیاری نوین می شد.
این یک چالش جدید برای سازمان جهاد کشاورزی استان بود،که به واسطه آن پای تحصیل کرده های رشته مهندسی آب را به زمین های کشاورزی کشاند.
تجمیع ۲۵ تن نمک در هر هکتار
دانشیار مهندسی آب در دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند که تاکنون چندین مقاله تحقیقاتی درباره این شیوه ها تهیه و در چند کنفرانس بین المللی سخنرانی داشته است از ورود دانشگاه به بررسی پروژه های آبیاری نوین خبر می دهد.
دکتر عباس خاشعی سیوکی گفت: بررسی های ما نشان داد، برای مناطقی که آب های شور و لب شور دارند مثل خراسان جنوبی که شوری آب های زیرزمینی در برخی از مناطق مانند دشت ها به بیش از ۳هزار و ۸۰۰ میکروموس بر سانتی متر می رسد اگر آب را در منطقه ریشه قطره قطره به گیاه بدهیم باعث تجمع املاح در منطقه ریشه می شود.
به گفته وی این بررسی ها نشان می دهد، اگر با آبیاری قطره ای نیاز کامل آبی یک هکتار زمین تامین شود حدود ۲۵ تن نمک در هکتار، هر سال در منطقه ریشه تجمع می کند که اگر آبشویی نشود این عدد بعد از گذشت چند سال زمین کشاورزی منطقه را از حیز انتفاع خارج می کند و دیگر نمی توان در آن کشاورزی کرد.
وی ادامه می دهد: برای خروج از این وضعیت لازم است یک سری آبشویی ها در زمستان انجام شود تا از تجمع نمک در محل ریشه جلوگیری شود.
خاشعی اضافه می کند: بررسی های ما در دانشگاه نشان داد آن مقدار تلفاتی که در روش آبیاری سنتی و غرقابی داشتیم، کار همان آبشویی زمستانه را انجام می دهد پس بهتر است نیم نگاهی به شیوه ها و روشهای بومی و سنتی نیز داشته باشیم.
این استاد دانشکده کشاورزی بیرجند با اشاره به اینکه آبیاری های کم فشار در استان توسعه پیدا کرده است، می گوید: در این روش آب از منبع تا سر مزرعه با لوله های خاص انتقال داده می شود، در این روش عمدتا نیاز به پمپ نداریم بنابراین مصرف انرژی بسیار کاهش پیدا می کند و مقرون به صرفه می شود. علاوه بر این نیاز به لوله های ضخیم و سنگین با هزینه اولیه بالا نداریم.
خاشعی سیوکی با اشاره به مشکلی که در طراحی های این گونه سیستم ها وجود داشت ادامه می دهد: معمولا شرکت های مهندسین مشاور توجه مناسب به آب داخل مزرعه نداشتند. یعنی آب از منبع به سر مزرعه آورده می شد اما داخل مزرعه خود کشاورز بیشتر کار را انجام میداد. و هیچ گونه طراحی و اصول علمی روی آن انجام نمی شود.
راندمان ۸۰ درصدی آبیاری سطحی
بر اساس تحقیقات دانشگاهی روش های آبیاری سطحی بین ۸۰ تا ۹۰ درصد راندمان کاربرد دارند. یعنی ما می توانیم با هزینه ای کمتر از روش های آبیای قطره ای راندامان را بالا ببریم. از طرفی با این روش (کم فشار)مشکل تجمع نمک را نیز نداریم.
وی ادامه داد: برای پیاده کردن این روش در مزرعه نرم افزارها و مدل هایی وجود دارد که می تواند روی سه پارامتر به خوبی کار کند. اولین پارامتر زمان قطع جریان است چرا که کشاورزان ما بر اساس تجربه ای که دارند قطع زمان جریان ورودی را تعیین می کنند.
وی بیان کرد: محققان با توجه به موضوع مورد بررسی روی دبی ورودی به شیار یا کرت کار کردند. یعنی چه مقدار آب وارد شود، و مزرعه مورد بررسی در چه ابعادی طراحی شود.
وی با توجه به این تحقیقات ادامه می دهد: اگر این پارامترها رعایت شود راندمان افزایش می یابد. میتوانم جمله را این طور بگویم که امروز ما روش آبیاری کم فشار مدرن را در زمین های کشاورزی پیاده می کنیم.
وی درباره تفاوت این روش با روش بارانی یا قطره ای می گوید: در این روش ما پمپ ،برق و استخر نداریم، نیازی به استفاده از لوله های ضخیم و سنگین با هزینه ی زیاد نیست و مهمتر از همه تجمع نمک در منطقه ریشه را نیز نخواهیم داشت.
جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت بدون توجیح
خاشعی سیوکی با اشاره به برنامه هایی برای جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت بدون توجیح اضافه می کند: با این رویکرد سطح زیر کشت نیز افزایش پیدا نمی کند، نکته دیگر اینکه اگر در این روش تلفاتی نیز داشته باشیم وارد آبهای زیرزمینی می شود که عملا در دیدگاه مدیریت یکپارچه منابع آب، این مقدار آب که از منطقه ریشه خارج می شود تلفات حساب نمی شود.
حال با توجه به دستاورد های دانشگاه و تجربه های کارشناسان جهاد این دو نهاد در کنار هم توانسته اند راه های بهتری برای کاهش مشکلات آبی استان بیابند چرا که مقرر شده از این پس طرح هایی که شرکت های مشاور برای اجرای آبیاری کم فشار و . . . در اختیار کشاورزان قرار می دهد توسط دانشگاه بازبینی شود، در این روش علاوه بر کار افرینی و آموزش عملی و اجرایی برای دانشجویان رشته علوم ومهندسی آب، پروژه طراحی شده نیز علمی و با معیار های جدید دنیا انجام می شود.
علاوه بر این جهاد کشاورزی با اعتبارات ویژه اجازه نمی دهد هر روشی در هر منطقه ای اجرایی شود چرا که طرح های آبیاری نوین بر اساس منطقه و نوع آب موجود از نظر کیفی و کمی اجرایی می شود. شاید همین موضوع باعث شده استان خراسان جنوبی با وجود قرار داشتن در اوضاع بسیار قرمز خشکسالی بتواند رتبه برتر اجرای طرح های آبیاری را از آن خود کند.
در تمام دنیا ثابت شده استفاده از تحقیقات دانشگاهی و ادغام آن با تجربه های اجرایی در کیفیت کار پیش رو تاثیر دو چندان داشته است. در استانی مانند خراسان جنوبی که یک قطره آب هم حکم تمام دارایی را دارد امید است این دست دوستی سازمان جهاد کشاورزی و یافته های دانشگاهی بتواند ذره ای بر ذخایر حیاتی مان بیفزاید.
